Zor bir karar ya da karmaşık bir sorunla karşılaşıldığında uyumak, çoğu zaman çözümü ertesi güne bırakmak anlamına gelir. Ancak bilim insanlarına göre bu erteleme pasif bir bekleyiş değil, beynin aktif bir çalışma sürecidir. Güncel nörobilim araştırmaları, uykunun hafızayı güçlendirdiğini, bilgileri yeniden düzenlediğini ve problem çözme kapasitesini artırdığını gösteriyor.

UYKU SIRASINDA BEYİN NE YAPIYOR?

Uzun yıllar boyunca uykunun işlevi tam olarak anlaşılamadı. Günümüzde ise beynin uyku sırasında oldukça yoğun bir faaliyet yürüttüğü biliniyor. Rüyalar bu sürecin hatırlanan yüzü olsa da, asıl kritik işlemler bilinç dışında gerçekleşiyor.

Araştırmacılara göre beyin, uykuda eski anıları tekrar işleyerek onları daha kalıcı hale getiriyor ve yeni bilgilerle bütünleştiriyor. Bu sürece "aktif sistemler pekiştirme teorisi" adı veriliyor. 2021 tarihli bir çalışmaya göre bu mekanizma, yalnızca hafızayı değil, problem çözme yeteneğini de destekliyor.

UYKU VE PROBLEM ÇÖZME İLİŞKİSİ

2018'de ortaya atılan bir teori, REM ve non-REM uyku evreleri arasındaki etkileşimin yaratıcı çözümleri mümkün kıldığını öne sürdü. Bu görüş, sonraki yıllarda yapılan deneylerle desteklendi.

2021'de yapılan bir çalışmada katılımcılara problem çözme temelli bir video oyunu öğretildi. Bir grup bir gece uyurken, diğer grup uyanık kaldı. Sonuçlar dikkat çekiciydi: Uyuyan grubun yüzde 62'si yeni problemi çözmeyi başardı; uyanık kalanlarda bu oran yüzde 24'te kaldı.

2019 tarihli başka bir araştırma ise bu sürecin kısmen yönlendirilebildiğini gösterdi. Katılımcılara çözemediği bulmacalarla ilişkili sesler, uyku sırasında tekrar dinletildi. Ertesi gün, bu bulmacaların daha yüksek oranda çözüldüğü tespit edildi. Araştırmacılar, uykuda hafıza pekiştirmenin dış uyaranlarla güçlendirilebildiğini belirtiyor.

Bununla birlikte uzmanlar, uykunun bilgi üretmediğini, mevcut bilgilerin yeniden düzenlenmesini sağladığını vurguluyor. Yani uyku, eksik bilgiyle değil, dağınık parçalarla mücadelede etkili oluyor.

KARAR VERME SÜREÇLERİNDE UYKUNUN ROLÜ

Uyku yalnızca problem çözmeyi değil, karar verme kalitesini de etkiliyor. 2024'te Duke Üniversitesi'nde yapılan bir araştırma, uykunun "öncelik yanlılığı" olarak bilinen bilişsel hatayı azalttığını ortaya koydu. Bu yanlılık, ilk edinilen bilginin sonraki verilerden daha etkili olması anlamına geliyor.

Araştırmaya göre uyuyan katılımcılar, seçenekleri daha dengeli değerlendirerek daha rasyonel kararlar aldı. Çalışmanın yazarları, uykunun zihinsel mesafe yaratarak aceleci yargıları törpülediğini belirtiyor.

RÜYALAR VE YARATICILIK: UYKUNUN SINIR HATTI

Bilim insanları, özellikle uykuya dalma anının yaratıcılık açısından kritik olduğunu düşünüyor. Bu durum, uyanıklık ile uyku arasındaki geçiş evresi olarak tanımlanıyor. Ünlü mucit Thomas Edison'un bu evreyi bilinçli olarak kullandığı biliniyor. Edison'un elinde bir nesneyle uyuyup düşme sesiyle uyanarak bu zihinsel aralığı değerlendirdiği aktarılıyor.

2021'de Fransız bilim insanları bu iddiayı test etti. Kısa süreli uykuya dalıp hemen uyanan katılımcılar, gizli bir kural içeren matematik problemini diğer gruplara kıyasla daha hızlı çözdü. Araştırmacılar bu durumu "yaratıcılık için altın an" olarak tanımladı.

Kaynak: Cumhuriyet